Çaysiad 2024 YILI ÇAY SEKTÖRÜ RAPORU

DÜNYA ÇAY SEKTÖRÜ

Dünyada özellikle kırsal alanlarda milyonlarca küçük çiftçiye gelir sağlayan bir tarım ürünü olarak kabul edilen çay, 'yoksulluk giderme ürünü' olarak bilinir ve bu nedenle, nüfusun topraklarda kalması için etkili bir yol olarak kullanılır

2023'te 6,604 milyon ton seviyesinde olan Dünya kuru çay üretimi, 2022'ye göre %2 ve son on yıla göre %26 artış göstermiştir.

Küresel çay üretimi yıllık 18 milyar doların üzerindedir ve küresel çay üretiminde yaklaşık 13 milyon kişi yer almaktadır. Dört büyük üretici ülkede (Çin, Hindistan, Kenya ve Sri Lanka) yaklaşık 9 milyon çay çiftçisinin küçük çiftçi olduğu tahmin edilmektedir.

ITC tarafından üyelere yayınlanan en son geçici veriler, dünya çay arzı ile dünya çay tüketimi arasındaki farkın 2023'te şimdiye kadarki en yüksek seviyede açıldığını göstermiştir. Sektör stok artırarak büyümektedir. 6.604 milyon ton üretime karşılık 6.212 milyon ton çay tüketilmektedir.

2023 yılında Dünya çay üretiminin yarısını üstlenen Çin liderliğini korumaya devam etmiştir

TÜRK ÇAY SEKTÖRÜ

Gelişimini tamamlayan Türk çay sektörü ihtiyaç duyduğu altyapının tamamını kurmuştur. Dünyanın en ileri teknolojisine sahip çay araştırma merkezine sahiptir. Üretimde en ileri teknolojiler kullanmaktadır. Ulusal Çay satış borsamız henüz beklenilen performansı gösteremese de, bu sonucu ortaya koyabilecek yeteneklere sahip olduğunu kanıtlamıştır. Tüm tarafların üye olduğu, iyi bir yönetmeliğe sahip olan Ulusal Çay Konseyimiz oluşturulmuştur. Türk çay sektörü ihtiyaç duyduğu ‘’Çay Kanununu’’ meclisten geçirdikten sonra çok daha disiplinli ve veri tabanı altyapısına sahip sektör haline gelecektir.

TÜRK ÇAY SEKTÖRÜNÜN ÜRETİM BÜYÜKLÜĞÜ;

Türk Çay Sektörü dünya çay üretiminde beşinci sırada yer almaktadır.

Bugün Türkiye’de üretim yapılan kayıtlı, kayıtsız toplam çay alanlarının 1. Milyon dekarın çok üzerinde olduğunu, 2030 yılında 1.5 milyon dekarı geçeceğini söyleyebiliriz. Yaş çay üretiminde bu büyüklüğün fark edilmemesinin nedenini ise iklimsel koşullara bağlı olarak azalan üretime bağlamaktayız.

Dünyada olduğu gibi ülkemizde sıcaklıkların artması, yağmurların azalması yüzünden üretim rakamları gerilemektedir. Bu değişim bölgeleri bitki göçü şeklinde oluşan bir sonuç ile karşı karşıya bırakabilmektedir.

2024 YILINDA ÜSTAHSİLİN DURUMU:

Çay sektöründe 2023 yılındaki iyi performans, aynı şekilde iyi geçen son beş yılın ardından devam edince müstahsil beklentilerini hayli yüksek tuttu. 2024 yılı için verilen destekleme dâhil 19 Lira fiyatı beğenmedi ve sezon başında protesto mahiyetinde gösteriler yaptı. Nümayişlere katılanlar 27 Lira fiyat tahmin ediyorlardı.

Bu beklentiler bir miktar abartılı olsa da, sezon bu memnuniyetsizliğe rahmet okuyacak şekildeki kötü şartlarda başladı.  Yaş çay fiyatı bu seviyelerde kalacak diye beklenirken ilk anda 17 liraya, ardından 14 liraya ve bazı bölgelerde ise 11.-Lira ya kadar düştü. Çayını 11.-TL den satan müstahsil en iyimser bir değerlendirme ile 6.- Lirasını işçiye ödedi. Gübre parası, bakım parası derken sonunda zarar etti.

ÇAYKUR MÜSTAHSİLE DESTEK OLDU

2024 yılında yaş çay satışında fiyat düşüklüğü dahil yaşanan kriz çok daha tahrip edici şekilde yaşayabilirdi. Bunun olmaması ÇAYKUR’un aldığı tedbirler sayesindedir. Üçüncü çay sezonunda özel sektör büyük oranda çay işleme iştahını düşürünce üretilen yaş çayı müstahsilden satın almak ÇAYKUR’un sırtında kaldı. Bu yükü hafifletmek için ÇAYKUR tarafından müstahsile yarayan bazı tedbirler alındı.

2024Yılında 2023 yılı rakamlarının çok üzerinde yaş çay satın alındı. Bu tedbirler sayesinde ancak müstahsil rahat bir şekilde çayını değerinde satabildi.

İŞÇİLİK MALİYETLERİ ÇOK ARTTI;

2024 Yılında sezon Mayıs ayında açılır açılmaz. Bir önceki yılda 700 TL olan çay toplama yevmiyesi 1.200 liraya fırladı. Kilo ile çay toplayanlar ise ton üzerinden hesap yaparak bir yıl önce 3.000 TL olan fiyatını 5.500 TL’ye çıkardılar. Sezon hareketlenince yevmiyeler 1.500 TL’ye ton işi toplama ücreti ise 6.500 TL’ye yükseldi.

Çayını kendisi toplayan müstahsil için çay tarımı verimli bir zıraat şeklinde değerlendirilebilir. Ancak işçi marifeti ile tarım yapanlar büyük ihtimalle zarar ettiler

.

SANAYİCİNİN DURUMU

Sezon başında üretim iştahı hayli yüksek olan sanayici kısa zaman içinde performansını düşürdü ve son sezonda ise birçok fabrika üretim yapmadı.

Kuru çay üretim maliyetleri artınca, ÇAYKUR’un açıkladığı Kuruçay fiyatları maliyetler seviyesine yakın kaldı. Bu durum üretim eğilimini olumsuz etkiledi ve sanayici KURUÇAY ihtiyacımız olursa ÇAYKUR’ dan temin edebiliriz düşüncesine girdi.

SONUÇ;

Türk çay sektörü kendi kendine yeten, dünya çay sektöründen korumacılık tedbirleri sayesinde soyutlanmış, en doğal çayı üreten başarılı bir sektördür. Ürettiği kuru çayda sun’i aromalar kullanmamakta, satış için müşteri bulma baskısı altında çalışmamaktadır.

İklimsel değişiklikler üretimi azaltsa da eksilen miktar kadar yaş çay devreye alınan yeni kayıtsız alanlar sayesinde bulunmaktadır.

Çay sektörümüz 2024 yılında üretimde meydana gelen az miktardaki üretim artışı sebebiyle sadece müstahsilden satın alınan yaş çay için ödenen fiyat seviyesinde bir sorun ile yüzleşmiştir. Yaş çay’ın fabrikalara satılması ve parasının tahsil edilmesi konusunda şikâyet oluşturacak olaylar duyulmamıştır.

Yaş çay fiyatlarındaki istikrarsızlık Çay Kanunu yürürlüğe girmedikçe, ‘’Sözleşmeli Tarım’’ uygulaması faaliyete geçirilmedikçe ve sanayici ‘’Lisanslı Üretim’’ yapmadıkça devam edecektir

MUSTAFA YILMAZ KAR

Aralık 2024